ISTRADE 2016’n?n ikinci gününde (1 Nisan 2016) Enerji Mevzuat? ve ?çtihatlar I????nda Enerji Ticareti konulu panelde elektrik sat?? bedellerindeki TRT pay?n?n hukuki niteli?i ve güncel geli?meler hakk?nda bir konu?ma yapmam istenmi?ti. O konu?ma için haz?rlad???m notlar?m? (dikkat, ham metindir) payla??yorum:
Olaylar
– 1 Ocak 2011 tarihinden itibaren uygulanmak üzere EPDK tarife bile?enlerinde de?i?iklik yapm?? ve kay?p kaçak bedelini perakende sat?? tarifesinden ç?kartarak ayr? bir kalem olarak öngörmü?.
– EPDK 1 ?ubat 2011 tarihli 3065 s. karar ile TRT fonunun hesaplanmas?nda kay?p kaçak oran?n?n TRT fonunun hesaplanmas?nda nazara al?nmayaca??n? öngörmü?. Karar ?öyle:
“… nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler taraf?ndan, iletim, da??t?m, sayaç okumaya ili?kin perakende sat?? hizmeti ve kay?p enerjiye ili?kin bedeller hariç olmak üzere, net enerji ve sayaç okuma d???ndaki perakende sat?? hizmeti bedelleri toplam?n?n TRT pay?n?n hesaplanmas?nda dikkate al?nmas?na…”
– TRT idari yarg?da (Dan. 13. D.) iptal davas? açm??,
– TRT 26.10.2011’de YD alm??;
– Bunun üzerine EPDK 01.03.2012 t. Ve 3717-13 s. Karar? ile 1 ?ubat 2012’den itibaren (geriye dönük) YD karar?na uygun uygulama yap?lmas? karar? alm??.
– ?lk derece mahkemesi s?fat?yla D.13.D. 24.02.2015’te TRT’nin davas?n? reddetmi?.
– Dan??tay ?dari Dava Daireleri Kurulu, temyiz incelemesinde, 5 Ocak 2016’da ilk derece mahkemesinin karar?n? bozmu?.
– EPDK karar düzeltmeye ba?vurmu? (derdest)
– EPDK 23 Mart 2016’da “kay?p kaçak bedeli üzerinden TRT pay? tahakkuk ettirilmeyen dönemler için 1/1/2016’ya kadar kay?p kaçak bedeli üzerinden TRT pay? tahakkuku yap?lmas? gerekmektedir” ?eklinde bir duyuru yapm??.
#
TRT Pay?na Dair Mevzuat
3093 say?l? Kanun[1](TRT Gelirleri Kanunu) 4/c maddesinde ?u hükmü içermektedir:
c) (De?i?ik : 9/7/2008-5784/11 md.[2])Nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler, iletim, da??t?m ve perakende sat?? hizmetlerine ili?kin bedeller hariç olmak üzere, elektrik enerjisi sat?? bedelinin yüzde ikisi[3]tutar?ndaki pay? (Katma De?er Vergisi, di?er vergiler, fon ve paylar ile benzeri kesintiler hariç) faturalar?nda ayr?ca gösterir ve bu kapsamdaki bedelleri Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna intikal ettirirler. (Mülga ikinci cümle: 10/9/2014-6552/144 md.[4])
Kanun 4/dmaddesi ile Bakanlar Kurulu’na TRT pay?n? art?rma ve azaltma yetkisi vermi?tir:
d) (De?i?ik : 16/6/2009-5904/36 md.[5])Bu maddede belirtilen oranlar? topluca veya ayr? ayr? iki kat?na kadar art?rmaya veya kanuni oran? s?f?ra kadar indirmeye, … Bakanlar Kurulu yetkilidir.
TRT pay?n?n tahsilat? Kanun’un 5/cmaddesinde düzenlenmi?tir:
c) (De?i?ik : 9/7/2008-5784/12 md.[6])Nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?ilerce, bu Kanunun 4 üncü maddesinin (c) bendine göre hesaplanacak bedeller en geç tahakkuku takip eden ikinci ay?n yirmibe?inde Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunun gösterece?i banka hesab?na ödenir ve tahakkuk cetvelleri ayn? süre içinde Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna gönderilir.
Nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler üçer ayl?k dönem bilânçolar? kesinle?ti?inde, o dönemin ödemeleri ile bilançoya göre ortaya ç?kacak farklar müteakip ay?n sonuna kadar taraflarca mutabakat? yap?larak tasfiye edilir.
Ödemelerin geciktirilmesi halinde, her geçen ay ve kesri için, nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?ilere 6183 say?l? Amme Alacaklar?n?n Tahsil Usulü Hakk?nda Kanunda öngörülen gecikme zamm? oran?nda gecikme faizi uygulan?r. Kurum alaca?? 9/6/1932 tarihli ve 2004 say?l? ?cra ve ?flas Kanunu hükümlerince takip ve tahsil olunur.
(Not: Kanun 5/a maddesi ile radyo-televizyon cihazlar?ndan al?nacak ücretlerin 6183 say?l? AATUHK’na göre takip ve tahsil edilece?ini öngörürken, 5/c ile enerji sat??? üzerinden al?nacak pay? 2004 say?l? ??K’na göre takip ve tahsil olunaca??n? öngörmektedir. Bu tercih fark?n?n nedenini anlamak önemli olabilir ancak Kanun gerekçesinde bu yok!)
#
TRT Pay? Vergi midir?
Literatürde “vergi” sözcü?ü geni? ve dar iki anlamda kullan?l?r.
Dar anlamda “vergi” dendi?inde teknik anlam?yla “vergi” kastedilir.
Bu anlamda vergiyi, devlet ya da vergilendirme yetkisine sahip kamu kurulu?lar?n?n, kamu harcamalar?n? kar??lamak üzere, gerçek ve tüzel ki?ilerden, kar??l?ks?z, kesin, egemenlik hakk?na ve kanuna dayal? olarak alm?? olduklar? parasal tutarlard?r, ?eklinde tan?mlayabiliriz.
Buna kar??l?k ayn? sözcük geni? anlam?nda kullan?ld???nda ise, ortak özelliklerinden hareketle, Anayasa’n?n 73. maddesine tabi olan, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlüklerinhepsi birden ve fakat tek sözcükle ifade edilmek istenir.
TRT Gelirleri Kanunu’nda “vergi” terimine rastlam?yoruz. Kanunun konumuzla ilgili 4/c maddesinde ayn? anlamda olmak üzere “pay” ve “bedel”, 5/c maddesinde de “bedel” denilmekte.
Öyleyse sorulmas? gereken soru, “TRT pay?” ya da “TRT bedeli” denebilecek söz konusu mali yükümlülü?ün hukuki niteli?i itibariyle bir vergi ya da vergi benzeri olup olmad???d?r. Zira bu soruya verilecek cevap EPDK’n?n TRT pay?na dair bir düzenleme yapabilme görev ve yetkisinin olup olmad??? sorusunun da yan?t?n? ortaya koyar.
Bundan sonras? da çorap sökü?ü gibi gelir…
#
Vergi ve Vergi Benzerlerinin Tabi Oldu?u Hukuki Rejim
Vergiler ve nitelikleri itibariyle vergiye benzeyen di?er mali yükümlükler sadece ve sadece kanunla yani TBMM taraf?ndan konulabilir, de?i?tirilebilir veya kald?r?labilir. “Vergilerin yasall???” dedi?imiz bu kural Anayasa’n?n 73. maddesinin 3. f?kras?nda yer al?r.
?dareye vergiler ve benzeri mali yükümlülükle bak?m?ndan çok s?n?rl? bir alanda düzenleme yapma yetkisi verilebilir. Anayasan?n 73. maddesinin 4. f?kras?na göre “Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muafl?k, istisnalar ve indirimleriyle oranlar?naili?kin hükümlerinde kanunun belirtti?i yukar? ve a?a?? s?n?rlar içinde de?i?iklik yapmak yetkisi Bakanlar Kurulunaverilebilir.”
Anayasa Mahkemesi’ne göre “Vergi, resim, harç benzeri malî yükümlülük (…) ki?ilerden, kamu hizmetleri kar??l???ndaya da bir hizmet kar??l??? olmaks?z?nkamu gücüne dayan?larakal?nan paralard?r, “benzeri malî yükümlülük’ kimi zaman vergi harç ve resmin özelli?ini ayr? ayr? yans?t?rken kimi zaman da verginin harç ve resmin ortak ö?elerini ta??yabilir[7]“.
K?smen de olsa kar??l?k ve yararlanma ilkesinin geçerli oldu?u[8]vergi d??? mali yükümlülüklerin ortak özellikleri, yasayla konulmalar?ve kamu gücüne dayal? olarak al?nmalar?d?r[9].
TRT pay?, örn. reklam gelirlerinin aksine, TRT’nin yasadan ald??? kamu gücüne dayanarak elde etti?i bir gelirdir. Anayasa’da kamu hizmeti olarak öngörülen kamusal radyo-televizyon yay?nc?l???n?n yerine getirilebilmesi için mali kaynak olu?turmak üzere ihdas edilen TRT pay?n?n, kamusal egemenli?in kullan?lmas?ndan kaynaklanan bir zorunluluk olmas? nedeniyle Anayasan?n 73. maddesinde düzenlenen bir “benzeri mali yükümlülük” niteli?i ta??d??? ?üphesizdir[10].
#
TRT Pay?n?n Benzeri Mali Yükümlülük Olarak Nitelendirilmesinin Sonucu
Anayasa koyucu mali yükümlülüklerin kanunla konulmas?n? öngörürken keyfi ve takdiri uygulamalar? önlemeyiamaçlam??t?r. Mali yükümlerin matrah ve oranlar?, tarh, tahakkuk, tahsil usulleri, vadesi, yapt?r?mlar?, zamana??m?, muafiyet ve istisnalar? vard?r. Anayasa’n?n 73. maddesi tüm bunlar?n çerçevesinin “kanun ile” net bir ?ekilde çizilmesini ?art ko?ar. Aksi halde ki?ilerin ba?ta temel haklar? olmak üzere, ki?isel, ekonomik ve sosyal durumlar? keyfi müdahalelere aç?k olur.
Bir benzeri mali yükümlülük olarak TRT pay?n?n da tüm asli unsurlar?n?n kanunla belirlenmesi zorunludur. Bunlar? idare belirleyemez ya da de?i?tiremez.Anayasa uyar?nca Bakanlar Kurulu’na verilebilecek yetki dahi sadece dört unsur bak?m?ndan (muafl?k, istisna, indirim, oran) ve sadece kanunda öngörülen alt ve üst s?n?rlar dahilinde mümkündür. (Bakanlar kuruluna TRT pay?n?n oran? bak?m?ndan böyle bir yetkinin Kanunun 4/d maddesinde verilmi? oldu?unu görüyoruz.)
Bunun d???nda ne TRT ne EPDK ne de ba?ka bir idare, matraha dahi olacak veya olmayacak unsurlar? geni?leteme veya daraltama yetkisine sahip de?ildir.
Kendi kanunlar? böyle bir yetki verse bile bu Anayasan?n 73. maddesine ayk?r? olur.
?imdi 3093 say?l? Kanunun TRT pay?n?n asli unsurlar?n? ne ?ekilde belirlemi? oldu?unu k?saca özetleyebiliriz.
#
TRT Pay?n?n Konusu
TRT pay?n?n konusu “nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat???”d?r Tekraren her enerji sat??? de?il sadece nihai tüketiciye yap?lan enerji sat??lar? mali yükümlülü?ün konusunu olu?turur. (Md. 4/c)
Bu bak?mdan hem “nihai tüketici”nin ne anlama geldi?inin hem de “enerji sat???”n?n anlamland?r?lmas? gerekir….
#
TRT Pay?n? Do?uran Olay (VDO)
Vergi veya benzeri mali yükümlülüklerin konular?n?n kanunlarda gösterilmi? olmas?, genel olarak, bir malî sonuç yaratmaz. Borcun somut olarak do?mas? için, baz? olaylar?n ya da ?artlar?n gerçekle?mi? olmas?na bak?l?r. TRT pay? bak?m?ndan bu, nihai tüketiciye elektrik enerjisinin “sat?lmas?” ?eklinde ortaya ç?kmaktad?r. (Md. 4/c)
Buradan kanun koyucunun TRT pay?n?n do?umunu elektrik enerjisinin sat??? ile (sat?? akdinin yap?lmas?yla), bundan kaynaklanan edimlerin ifas?na (elektri?in tüketiciye iletilmesine/teslimine ya da bedelin ödenmesine/tahsil edilmesine) de?il, sat?c? bak?m?ndan alacak unsurunun nitelik ve nicelik (muaccel bir alacak) olarak ortaya ç?kmas?naba?lad??? anla??lmaktad?r. Di?er bir ifade ile kanun koyucu TRT pay?n?n do?umunu tahakkuk ilkesineba?lam??t?r.
Elektrik enerjisinde bedel tüketimin gerçekle?mesine ba?l? olarak hesaplanabildi?inden TRT pay? tüketim miktar?na ba?l? olarak bedelin hesaplanmas?/fatura edilmesi an?nda do?ar.
#
Yükümlüsü Kim?
TRT pay?n?n yükümlüsü “nihai tüketiciye sat?? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler”dir. Kanunun 4/c ve 5/c maddeleri kar??s?nda kanuni yükümlünün an?lan ki?iler oldu?u tereddüte yer b?rakmayacak derecede aç?kt?r.
Bununla beraber, 2008 y?l?nda Kanunun 4/c maddesinde yap?lan de?i?iklikle sat?c?lar?n TRT pay?n? “faturalarda ayr?ca göster(mesi) ve bu kapsamdaki bedelleri Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna intikal ettir(mesi)”nin öngörülmesinden hareketle baz? meslekta?lar?m?z TRT pay?n?n yükümlüsünün art?k “tüketiciler” oldu?unu ileri sürmektedirler[11].Bu“yükümlü” ile “yüklenici”, mali yükümün hukuken borçlusu ile iktisaden ta??y?c?s? aras?ndaki fark?n gözden kaç?r?lmas?ndan kaynaklanan bir hatad?r. Bir mali yükümünün hukuken borçlusu ile iktisaden bu yükü ta??mak zorunda olan ki?i bazen ayn? ki?idir bazen ise bu ki?i iktisadi imkân/ortam buldu?unda ödemek zorunda oldu?u vergi ya da benzeri mali yükümün tamam?n? veya bir k?sm?n? ba?kalar?na aktar?r. (Buna kamu maliyesinde “yans?ma” denir.)
Bu halde “kanuni yükümlü” ve “fiili yükümlü” ayr?m? yap?l?r.
Aynen KDV’de oldu?u gibi TRT pay? dolayl? bir mali yükümdür. ?ktisaden tüketicilerin s?rt?na yüklenmi?tir, yani tüketiciler -kural olarak- fiili yükümlüdürler; ancak, hukuken elektrik enerjisi sat??? yapan firmalara yüklenmi? bir mali ödevdir. TRT pay?n?n kanuni yükümlüsü olan bir elektrik da??t?m firmas? elektrik sat?? bedelini herhangi bir nedenle tüketiciden tahsil etmese ya da edemese (yani yans?tamasa) dahi TRT’ye ödemekle mükelleftir.
Kanundaki 2008 de?i?ikli?i TRT pay?n?n yükümlüsünü de?i?tirmemekte, TRT pay?n?n fatura üzerinde ayr?ca gösterilmesini sa?lamak suretiyle (aynen faturalarda KDV’nin ayr?ca gösterilmesi gibi) tüketicinin ödedi?i tutar?n ilgili k?sm?n?n sat?c?ya ödenen bir bedel de?il, devlete ödenen bir nevi vergi oldu?u konusunda bilgilendirmekten ibarettir.
#
TRT Pay?n?n Oran? Ve Vadesi
Kanun 4/c maddesinde TRT pay?n?n oran?n? elektrik enerjisi sat?? bedelinin %2’si olarak bilirlemi?tir.
Vade yani, TRT pay?n?n TRT’ye ödenmesi gereken son gün ise Kanunun 5/c maddesinde “tahakkuku takip eden ikinci ay?n yirmibe?i” olarak gösterilmi?tir.
Kanun koyucunun buraya kadar Anayasan?n 73. Maddesindeki “verginin yasall???” ilkesine uygun bir düzenleme yapm?? oldu?u söylenebilir.
As?l sorun bundan sonra, TRT pay?n?n “matrah?”n?n tespiti ve matrah?n tespitinde EPDK’n?n rolü noktas?nda ç?kmaktad?r.
#
TRT Pay?n?n Matrah?
Vergi konusunun, verginin hesaplanmas? için saptanan de?er veya miktar?na “matrah” denir.
TRT pay?n?n konusunun nihai tüketiciye yap?lan elektrik enerjisi “sat???” oldu?unu söylemi?tik. Bu sat?? nedeniyle do?an trt pay?n?n matrah? ise “elektrik enerjisi sat?? bedeli” olarak Kanunun 4/c maddesinde belirlenmi?tir. Yaln?z kanun koyucu matrah? bu ?ekilde belirlemekle yetinmemi?, bu matraha dahil olamayacak birtak?m unsurlar? da tahdidi listeye ba?lam??t?r. Buna göre, matrah? olu?turan sat?? bedelinin hesab?nda”.. iletim, da??t?m ve perakende sat?? hizmetlerine ili?kin bedeller” ile “Katma De?er Vergisi, di?er vergiler, fon ve paylar ile benzeri kesintiler” dahil edilmeyecektir. Hemen belirtmek gerekir ki yasa koyucu bu yakla??mla matrahtan indirilebilecek tutarlar? de?il, matrah?n hesab?na zaten hiç dahil edilmeyecek olan tutarlar? belirlemektedir.
Ne TRT ne EPDK ne de ba?ka bir idare, matraha dahil olacak veya olmayacak unsurlar? geni?leteme veya daraltama yetkisine sahip de?ildir.
Dolay?s?yla matrah noktas?nda da asl?nda yap?sal bir sorun olmad???n? söylemek gerekir. Ancak, Kanunun 4/c maddesinde matrah? düzenleyen hüküm dikkatlice okundu?unda “bedel” teriminin ayn? cümle içinde hem “fiyat” hem de “maliyet” anlam?nda kullan?ld??? görülür.
Ayn? hüküm daha do?ru ifade edilseydi ?öyle olurdu herhalde: “Nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler, iletim, da??t?m ve perakende sat?? hizmetlerine ili?kin olarak fiyata yans?t?lan maliyetler hariç olmak üzere, elektrik enerjisi sat?? fiyat?n?n %2’si tutar?ndaki pay? …”
#
EPDK’n?n Elektrik Enerjisi Sat?? Bedelini Belirleme Yetkisi
4628 ve 6446 say?l? Enerji Piyasas? Kanununlar?n?n verdi?i görev ve yetkiyle EPDK’n?n elektrik enerjisi sat?? tarifesini belirleme yetkisi oldu?u aç?kt?r. Bu tarifenin içinde hangi unsurlar?n yer alaca?? da Kanunun belirledi?i ölçütlere göre EPDK taraf?ndan belirlenir. EPDK’n?n, konumuzla ilgili davalarda at?fta bulunulan 2999 ve 3002 say?l? EPDK kararlar?n 4628 say?l? Kanun uyar?nca ç?kar?lm??, nihai tüketiciye elektrik sat??? tarifesini belirleyen genel düzenleyici i?lemler oldu?u anla??lmaktad?r. Söz konusu kararlar?n mali hukukun konusuna giren TRT pay?n?n tespiti ile do?rudan hiçbir ilgisi bulunmamaktad?r.
Bununla birlikte 01.02.2011 tarihli ve 3065 say?l? EPDK karar?nda “…nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler taraf?ndan, iletim, da??t?m, sayaç okumaya ili?kin perakende sat?? hizmeti ve kay?p enerjiye ili?kin bedeller hariç olmak üzere, net enerji ve sayaç okuma d???ndaki perakende sat?? hizmeti bedelleri toplam?n?n TRT pay?n?n hesaplanmas?nda dikkate al?nmas?na”karar verildi?i ifade edilmi?tir.
Bu ifadelerden ?u hususlar anla??lmaktad?r:
- EPDK karar?, bir benzeri mali yükümlülük olan TRT pay?n?n matrah?na dahil olan ve olmayan unsurlar? belirleme çabas? içindedir; bu çaba, karardaki “TRT pay?n?n hesaplanmas?nda dikkate al?nmas?na” ifadesiyle net bir biçimde ifade edilmi?tir.
- EPDK’ya göre, tüzel ki?iler taraf?ndan (mükellef) TRT’ye(alacakl? idare) yap?lacak ödemelerin kapsam?na (matraha)net enerji ve sayaç okuma d???ndaki perakende sat?? hizmetlerinin toplam? dahil olacakken “kay?p enerji”ye ili?kin bedeller dahil edilmeyecektir. Kurul bu karar?yla TRT pay?n?n matrah?n? 3093 say?l? Kanuna ra?men yeniden tespit etmi? olmaktad?r. Oysa yukar?da da belirtildi?i üzere vergi benzeri mali yükümlülüklerin matrah?n? belirleme konusunda yetki bütünüyle kanun koyucuya aittir. Anayasan?n 73.maddesi kar??s?nda bu konuda de?il EPDK’n?n Bakanlar Kurulu’nun dahi yetkilendirilmesi mümkün de?ildir.
- Benzeri mali yükümlülüklerle ilgili olarak EPDK hiçbir biçimde yetkili de?ildir; böyle bir yetkinin verilmesine de Anayasa engeldir. Dolay?s?yla, kapsam? bütünüyle yasa taraf?ndan belirlenmi? bir hukuki ili?kiye idarenin takdir veya ba?l? yetkisiyle müdahale etmesi söz konusu olamaz.
TRT Gelirleri Kanunu matrah? ?u ?ekilde belirlemi?tir:
Elektrik enerjisi sat?? bedeli eksi “iletim, da??t?m ve perakende sat?? hizmetlerine ili?kin bedeller” eksi “Katma De?er Vergisi, di?er vergiler, fon ve paylar ile benzeri kesintiler”
EPDK yasa koyucunun 3093 say?l? Kanundaki ifadesine “kay?p enerjiye ili?kin bedeller” ifadesini ekleyerek matraha dahil olmayan bir unsur daha yaratmaktad?r. Kendisine herhangi bir yasayla verilmi? böyle bir yetki yoktur; kald? ki Anayasan?n 73. maddesi kar??s?nda herhangi bir yasayla da EPDK’ya matrah unsuru tespit etme yetkisi verilemez.
#
EPDK’n?n 3065 Say?l? Karar? “Yokluk” ?le Malüldür.
EPDK’n?n 1 ?ubat 2016’da ald??? “matrah tespit” karar?n?n halen idari yarg?n?n önünde tart???l?yor olmas?n? anlamak güçtür. Zira yarg? çoktan bu karar?n yokluk ile malül oldu?unu tespit etmeli ve bu konu kapan?p gitmeliydi. ?öyle ki:
Yetki idare hukukunda kamu düzenine ili?kindir. Bu nedenle yetki ile ilgili kurallar geni?letici bir ?ekilde yorumlan?p uygulanamaz. Her a?amada re’sen dikkate al?n?r ve bir i?lemin yetki unsurundaki sakatl?k halleri yetki ve fonksiyon gasp? ile yetki tecavüzü olarak ortaya ç?kar.
Bir idari kurulu?un yasa ile belirlenen görev konusu d???na ç?kmas? “konu bak?m?ndan yetkisizlik”tir. Kendi görev alan?ndan ç?karak ba?ka bir idari merciin görev alan?nda yetki kullan?lmas? “yetki tecavüzü” nedeniyle hukuka ayk?r? olur ve “idari i?lemin iptali” müeyyidesiyle kar??la??r.
Buna kar??l?k, yetki unsuru bak?m?ndan en a??r hukuka ayk?r?l?k hali olan “fonksiyon gasp?”nda idari makam ve organlar?n idare fonksiyonu d???nda bir karar almas? söz konusu olur. Örne?in idarenin yarg?sal karar almas? ya da yasaman?n görevine giren bir düzenleme yapmas? hallerinde fonksiyon gasp?ndan söz edilir.Böyle bir durumda idarenin tesisi etti?i i?lem fonksiyon gasb?yla malul olup bu ihlalin yapt?r?m? “yokluk”tur.
EPDK’n?n elektrik piyasas?na ili?kin düzenleme yetkisi, 4628 say?l? Elektrik Piyasas? Kanuna dayanmaktad?r. 4628 say?l? Kanunun hiçbir biçimde TRT pay?n?n matrah?na dahil olacak unsurlar? belirleme konusunda EPDK’ya bir yetki vermedi?i, kald? ki Anayasan?n 73. maddesi kar??s?nda böyle bir yetkinin verilemeyece?i de tart??mas?zd?r.
?lgili karar ile ili?kilendirilen 4628 say?l? Kanunun Geçici 9 uncu maddesi, TRT pay?n?n matrah?yla de?il, EPDK’n?n tarife belirleme yetkisiyle ilgilidir. EPDK’n?n tarife belirleme yetkisi elektrik piyasas?ndaki tüzel ki?ilerle tüketiciler aras?ndaki sözle?meler bak?m?ndan de?er ta??r. Söz konusu yetki hiçbir ?ekilde TRT’nin tahsil edece?i vergi benzeri mali yükümlülük niteli?ini haiz TRT pay?n?n matrah?n?n unsurlar?n? de?i?tirme yetkisi ?eklinde yorumlanamaz.
Bu nedenle EPDK’n?n 3065 say?l? karar? yasamaya ait olan vergi ve benzeri mali yükümlülüklerin asli unsurlar?n? belirleme görev ve yetkisinin (fonksiyonunun) gasp? mahiyetindedir ve asl?nda hukuken yok hükmündedir. Dan??tay’?n söz konusu karar?n önüne getirildi?i ilk gün bunu tespit etmekle yetinmesi gerekirdi.
#
Yarg? Kararlar?n?n De?erlendirilmesi
Dan??tay’?n ?lgili Kararlar?
EPDK’n?n 01.02.2011’de ald??? 3065 say?l? karar?n? TRT idari yarg?ya ta??m?? ve evleviyetle yürütmenin durdurulmas?n? talep etmi?tir.
26.10.2011’de bu talebi oybirli?iyle kabul eden Dan??tay 13. Hukuk Dairesi (E. 2011/665), TRT pay?n?n matrah?n? olu?turan elektrik enerjisi bedelinin, EPDK’n?n 4628 say?l? Kanunun Geçici 9. maddesi uyar?nca alm?? oldu?u 2099 ve 3002 say?l? kararlarla belirledi?i tarifelerle uyumlu ?ekilde yeniden yap?land?r?lmas?n?n ancak yasal düzenleme ile mümkün olabilece?ini ifade ederek EPDK’n?n fonksiyon gasp?nda bulundu?unu esasen tespit etmi?; ancak bunu aç?kca ifade etmemi?tir.
Ne var ki, söz konusu davay? neticelendirmek için yakla??k 3,5 y?l bekleyen mahkeme, mealen, EPDK’n?n kendi görev alan? içinde hareket etti?i, tarife bile?eni belirledi?i, elektrik enerjisi sat?? bedeli kavram?n? yorumlad??? gerekçeleriyle davay? reddetmi?tir. (E.2011/665, K.2015/722, 24.02.2015)
“Yorum” normu anlama faaliyetidir. EPDK’n?n 3093 say?l? TRT Gelirleri Kanunu yorumla noktas?nda ne bir görevi ne de bir yetkisi vard?r. Zira EPDK “TRT pay?”n?n ne yükümlüsüdür ne de bu mali yükümün tarh, tahakkuk tahsil süreçlerinde görevli bir idaredir.
Di?er taraftan 3065 say?l? karar?n metni göz at?ld???nda EPDK’n?n elektrik enerjisi sat??? yapan tüzel ki?ilere TRT matrah?n? ne ?ekilde tespit edeceklerine dair talimat mahiyetinde bir karar ald??? net ?ekilde anla??lmaktad?r. Bu normun yorumlanmas? de?il yeni norm ihdas? te?kil eder.
EPDK ?üphesiz ki kendi görev alan?na giren mevzuat? yorumlayabilir ve konumuz bak?m?ndan yorumlayabilirdi de. Örne?in, e?er enerji iletim-da??t?m tekni?i aç?dan do?ru ise, kay?p-kaçak bedelinin elektrik iletim veya da??t?m hizmetinin bir maliyet unsuru oldu?u yönünde bir karar alabilirdi. Böyle bir karar (teknik aç?dan do?ru veya yanl?? olmas? bir yana) mahiyeti itibariyle bir yorumlay? düzenleme olurdu ve neticesi itibariyle kay?p-kaçak bedellerinin iletim ya da da??t?m digeri olarak TRT matrah?n?n tespitinde kapsam d??? b?rak?lmas? sonucunu do?ururdur.
Buradan hareketle ç?kacak bir hukuki uyu?mazl?kta EPDK’n?n fonksiyon gasp? gündeme gelmez; aksine, “elektrik enerjisi sat?? bedeli” kavram?n?n içeri?inin Kanunla belirlenmemi? olmas? ve 4628 say?l? Kanunun bu kavram?n içini doldurma noktas?nda EPDK’y? yetkilendirmi? olmas?ndan hareketle 3903 say?l? Kanunda’ki matrah?n Anaysan?n 2. maddesindeki hukuk devleti ilkesine dayanan “hukuki belirlik ilkesi”ne ve dolay?s?yla Anayasa’n?n 73. maddesindeki ?ekli de?il maddi anlamdaki yasall?k ilkesine ayk?r?l??? tart??ma konusu edilebilirdi. Lakin EPDK bu mahiyette bir karar almam??t?r.
Dan??tay?n 13. Dairesinin karar?n? bozan 05.01.2016 tarihli ?dari Dava Daireleri Kurulu karar? (E.2015/3402, K.2016/1) do?rudur. Bu karar?n gerekçesi esasen 13. Dairenin yürütmeyi durdurma karar?n?n gerekçesinin tekrar?ndan ibarettir. ?dari Dava Daireleri Kurulu da fonksiyon gasp?n? tespit etmi? ama bunu teknik terim olarak ifade etmemi?tir.
[1].Kanunun ilk hali için bkz: http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18606.pdf
[2].4/c’nin 5784/11 ile de?i?ik hali ile 26.07.2008’den itibaren geçerli hali ?öyle: 4/12/1984 tarihli ve 3093 say?l? Türkiye Radyo-Televizyon Gelirleri Kanununun 4 üncü maddesinin (c) bendi a?a??daki ?ekilde de?i?tirilmi?tir.
“c) Nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler, iletim, da??t?m ve perakende sat?? hizmetlerine ili?kin bedeller hariç olmak üzere, elektrik enerjisi sat?? bedelinin yüzde ikisi tutar?ndaki pay? (Katma De?er Vergisi, di?er vergiler, fon ve paylar ile benzeri kesintiler hariç) faturalar?nda ayr?ca gösterir ve bu kapsamdaki bedelleri Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna intikal ettirirler. Organize sanayi bölgeleri tüzel ki?ilikleri, serbest tüketici olarak tedarikçilerden kat?l?mc?lar? için temin ettikleri enerjiye ili?kin olarak Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna ayr?ca pay yat?rmaz.”
[3].Bu oran kanunun ilk halinde %3.5 idi. Ancak, 23.02.2003 t. Ve 25029s. RG’de yay?nlanan BKK ile %2 olarak belirlenmi?. Daha sonra 5784 s. Kanun ile yap?lan de?i?iklikte de %2 korunmu?.
[4].6552/144 ile 11.10.2014’den itibaren yürürlükten kald?r?lan cümle ?u: “ Organize sanayi bölgeleri tüzel ki?ilikleri, serbest tüketici olarak tedarikçilerden kat?l?mc?lar? için temin ettikleri enerjiye ili?kin olarak Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna ayr?ca pay yat?rmaz.”
[5].Madde metni (Yürürlük 3.7.2009):
MADDE 36-4/12/1984 tarihli ve 3093 say?l? Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Gelirleri Kanununun 4 üncü maddesinin … ve ayn? maddenin (d) f?kras? ise “Bu maddede belirtilen oranlar? topluca veya ayr? ayr? iki kat?na kadar art?rmaya veya kanuni oran? s?f?ra kadar indirmeye, …Bakanlar Kurulu yetkilidir.” ?eklinde de?i?tirilmi?tir.
[6].Madde metni (Yürürlük: 26.07.2008):
MADDE 12 – 3093 say?l? Kanunun 5 inci maddesinin (c) bendi a?a??daki ?ekilde de?i?tirilmi?tir.
“c) Nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?ilerce, bu Kanunun 4 üncü maddesinin (c) bendine göre hesaplanacak bedeller en geç tahakkuku takip eden ikinci ay?n yirmibe?inde Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunun gösterece?i banka hesab?na ödenir ve tahakkuk cetvelleri ayn? süre içinde Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna gönderilir.
Nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?iler üçer ayl?k dönem bilânçolar? kesinle?ti?inde, o dönemin ödemeleri ile bilançoya göre ortaya ç?kacak farklar müteakip ay?n sonuna kadar taraflarca mutabakat? yap?larak tasfiye edilir.
Ödemelerin geciktirilmesi halinde, her geçen ay ve kesri için, nihai tüketiciye elektrik enerjisi sat??? yapan lisans sahibi tüzel ki?ilere 6183 say?l? Amme Alacaklar?n?n Tahsil Usulü Hakk?nda Kanunda öngörülen gecikme zamm? oran?nda gecikme faizi uygulan?r. Kurum alaca?? 9/6/1932 tarihli ve 2004 say?l? ?cra ve ?flas Kanunu hükümlerince takip ve tahsil olunur.”
[7].Anayasa Mahkemesi, E. 1995/24, K. 1995/52, K.t. 28.09.1995- R.G. Tarih-Sayr. 11.06,1998-23369
[8].Anayasa Mahkemesi, E. 2003/9, K. 2004/47, K.t. 1.4.2004- R.G. Tarih-Say?: 05.11.2004-25634
[9].Anayasa Mahkemesi, E. 1997/62, K. 1998/52, K.t. 16.9.1998- R.G. Tarih-Say?: 20.10.2000-24206
[10].Kavram hakk?nda bkz.: Funda Ba?aran, Anayasa Temelinde Mali Yükümlülük Kavram?, Prof. Dr. O?uz ?mregün’e Arma?an, ?stanbul 1998.
[11].Bkz.: Be?ir Fatih Do?an, Elektrik Piyasas?nda TRT Pay? Ödenmesi Konusundaki Hukuki Geli?meler, ?nönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Say?:1 Y?l 2013