Örnek bir olayda idare bir ö?retim üyesine yersiz yere ek ders ödemesinde bulunmu?, daha sonra söz konusu ödemeyi Kamu Zararlar?n?n Tahsiline ?li?kin Usul ve Esaslar Hakk?nda Yönetmelik’in 18. maddesi uyar?nca söz konusu ki?iden zarar?n olu?tu?u tarih itibariyle yasal faiziyle beraber talep etmi?tir.
Bu k?sa bilgi notu iadede izlenecek usul ve hangi durumlarda ilgiliden faiz istenebilece?i hususu ile s?n?rl? olarak kaleme al?nm??t?r.
Bilindi?i gibi 2914 s. Kanun’un 11. ve 2547 s. Kanun’un 36. maddeleri uyar?nca ö?retim elemanlar? zorunlu ders yükünü tamamlamadan ek ders ücretine hak kazanamazlar. E?er idare zorunlu ders yükünü tamamlamam?? bir ö?retim üyesine ek ders ücreti ödemesi yapar ise bu, ödemenin yap?ld??? ki?i bak?m?ndan bir “sebepsiz zenginle?me” te?kil eder. Sebepsiz zenginle?me ve sonuçlar? Borçlar Kanunu’nun 77 vd. maddelerinde düzenlenmi?tir.
Di?er taraftan, idare mal varl???ndan ç?km?? olan tutar? bir “kamu zarar?” olarak de?erlendirebilir ve ilgilisinden Kamu Zararlar?n?n Tahsiline ?li?kin Usul ve Esaslar Hakk?nda Yönetmelik’e dayanarak talep edebilir. Bu noktada, “kamu zarar?”, “ilgili” ve “sorumlu” kavramlar?n?n aç?klanmas? örnek olayda rastlanan hatalar? gidermek bak?m?ndan gereklidir. “Kamu zarar?” kavram? 5018 say?l? Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 71. maddesinde “kamu görevlilerinin kas?t, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata ayk?r? karar, i?lem veya eylemleri sonucunda kamu kayna??nda art??a engel veya eksilmeye neden olunmas?d?r” ?eklinde tan?mlanmaktad?r. Buna göre bir kamu zarar?ndan bahsedebilmek için ?u üç unsurun birlikte gerçekle?mesi gerekir:
a. Mevzuata ayk?r? karar, i?lem veya eylemler olmal?d?r,
b. Bunlar (karar, i?lem veya eylemler) kamu görevlilerinin kas?t, kusur veya ihmallerinden kaynaklanmal?d?r (illiyet ba??) ve
c. Bunlar?n (karar, i?lem veya eylemlerin) sonucunda kamu kayna??nda art??a engel veya eksilmeye neden olunmal?d?r.
Bu üç unsurun birlikte gerçekle?medi?i durumlarda bir kamu zarar?ndan bahsedilemez.
“?lgili” ve “sorumlu” kavramlar? Kamu Zararlar?n?n Tahsiline ?li?kin Usul ve Esaslar Hakk?nda Yönetmelik’in 4. maddesinde tan?mlanm??t?r. Buna göre “ilgili”, “Kendisine yersiz veya fazla ödeme yap?lan gerçek ve/veya tüzel ki?i ya da ki?ileri” ve “sorumlu” “Kamu zarar?n?n olu?mas?na sebep olan kamu görevlisini” ifade eder. Bu tan?mlar? örnek olaya uygulamak gerekirse, kendisine yersiz yere ek ders ücreti ödenen bir ö?retim üyesi Kamu Zararlar?n?n Tahsiline ?li?kin Usul ve Esaslar Hakk?nda Yönetmelik bak?m?ndan esasen bir “ilgili”dir. E?er bu ki?i kamu zarar?n?n olu?mas?na “sebep olmu?” ise yani yersiz ödemenin yap?lmas? bak?m?ndan kendisine atfedilebilecek bir kusur (kas?t veya taksir) varsa ayn? zamanda “sorumlu” olur. Di?er taraftan, ilgiliye yersiz ödemeyi yapan kamu çal??an?n?n Yönetmelik bak?m?ndan “sorumlu” s?fat?n? haiz oldu?u –kural olarak– aç?kt?r.
?stisnai olarak, bu ki?inin sorumlu olmamas? bir illiyet ba??n?n (kusurunun) olmad??? hallerde dü?ünülebilir. Örne?in, yersiz ödeme ödemeyi yapan görevli ile ili?kilendirilemeyecek ve öngörülemez, önlenemez bir bilgisayar hatas?ndan kaynaklan?yor ise ödemeyi yapan ki?inin Yönetmelik anlam?nda sorumlu olmayaca?? savunulabilir.
Yönetmelik 5. maddesinde kamu zarar?n?n ödenmesi sürecine kamu görevlileri (sorumlular) ile birlikte ilgililerin (kendisine ödeme yap?lanlar?n) da dahil edilmesini öngörmektedir. Kamu zarar?n?n tespit, tebli? ve takip süreci Yönetmelik’in 6 vd. maddelerinde düzenlemi?tir. (Tekraren, e?er tan?ma uygun bir “kamu zarar?” yok ise söz konusu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmayaca?? unutulmamal?d?r.)
Yönetmelik 12. maddesinde “Kamu zarar?ndan do?an alacaklar, sorumlulardan ve/veya ilgililerden, zarar?n olu?tu?u tarihten itibaren ilgili mevzuat?na göre hesaplanacak faiziyle birlikte tahsil edilir.” hükmünü içermektedir. Örnek olayda idarenin ilgiliden alaca??n? talep ederken salt ?ekli bir yakla??mla faiz istedi?i görülmektedir. Bu husus Yönetmelik’in ve üst mevzuat?n bütününün gözden kaç?r?l?p, sadece 12. madde lafz?na dikkat edilmi? olmas?ndan kaynaklanmaktad?r. Oysa kamu zarar?n?n do?mas?na sebep olmam?? (kusursuz) bir ilgiliden faiz istenemez; zira 5018 say?l? Kanun’un 71. maddesi uyar?nca o ki?iyle ili?kilendirilebilecek bir kamu zarar? mevcut de?ildir. Faiz sorumludan yani zarar?n do?umuna kendi fiili ile neden olmu? olan ki?iden istenebilir. Yukar?da aç?kland??? üzere kamu zarar?n olu?mas?nda e?er ilgilinin de bir kusuru varsa ?üphesiz ki faiz borcunun da muhatab? olacakt?r. Kendisine yersiz ödeme yap?lan bir ö?retim üyesi buna kendi davran??? ile sebep olmu? (örne?in hatal? puantaj giri?i yapm??) ise faiz talebinin muhatab? olacakt?r. Kendisine yersiz ödeme yap?lan bir ö?retim üyesi kusursuz olsa bile, yap?lan bildirim üzerine sebepsiz yere iktisap etti?i mebla?? derhal iade etmez ise o andan itibaren (kendisine ödemenin yap?ld??? andan de?il) Borçlar Kanunu’nun sebepsiz zenginle?me hükümleri uyar?nca hesaplanacak borcun asl?ndan ve faizinden de sorumlu olacakt?r. Bu husus, Yönetmelik’in 1. ve devam? maddelerinden de aç?kça anla??labilir. Söz konusu 1. madde ?u ?ekildedir: “Bu Yönetmeli?in amac?, kamu kayna??n?n elde edilmesi, yönetilmesi, kullan?lmas?, harcanmas? ve korunmas?ndan sorumlu kamu görevlilerinin neden olduklar? kamu zararlar?n?n tahsiline ili?kin usul ve esaslar? belirlemektir.” Vurgu “illiyet ba??”ndad?r, idarenin bu detay? gözden kaç?rmamas? gerekir.
Di?er taraftan, Dan??tay 2. Dairesi Ba?kanl???’n?n, Dan??tay Ba?savc?l???’n?n iki kanun yarar?na bozma talebi üzerine alm?? oldu?u, emsal niteli?indeki 27.12.2010 tarih E. 2010/6876 K. 2010/ 5111 say?l? ve E. 2010/6877 K. 2010/5117 say?l? kararlar? yersiz yere yap?lan ödemelerin 5018 say?l? Kanun’a göre talep ve tahsil edilemeyece?ini ortaya koymaktad?r. (Bkz: Resmi Gazete, t. 26.02.2011, s. 27858) Her iki karada da ayn? olan gerekçe ?u ?ekildedir:
“(Ö)ncelikle kamu görevlilerine yap?lan fazla ödemelerin geri al?m?nda uygulanacak mevzuat?n saptanmas? gerekmektedir. …
657 say?l? Devlet Memurlar? Kanununun 12. maddesinin birinci f?kras?nda, kamu görevlilerinin kamu hizmetinin sunumunda kullan?lan her türlü kamu mal?n? koruma yükümlülükleri; ayn? maddenin ikinci f?kras?nda ise koruma ve hizmete haz?r bulundurmak zorunda bulunduklar? bu mallara verdikleri zarar?n rayiç bedel üzerinden tahsil edilece?i; son f?kras?nda da, an?lan zarar?n tahsil usulü düzenlenmi?tir.
Dolay?s?yla, parasal hak ödemesini düzenleyen mevzuat?n yorumunda hataya dü?ülerek memurlara fazla ödeme yap?lmas? suretiyle olu?an kamu zarar?n?n, münhas?ran kamu mallar?na verilen zarar?n tahsil usulünü düzenleyen 12. madde kapsam?nda tahsili mümkün de?ildir.
Devlet memurlar?na sehven ya da mevzuat?n yorumunda hataya dü?ülerek yap?lan ayl?k ve ücret fark? ödemelerinin, 5018 say?l? Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsam?nda tahsil edilip edilemeyece?i hususuna gelince;
5018 say?l? Kanunun “Kamu zarar?” ba?l?kl? 71. maddesinde,
“Kamu zarar?, mevzuata ayk?r? karar, i?lem, eylem veya ihmal sonucunda kamu kayna??nda art??a engel veya eksilmeye neden olunmas?d?r.
Kamu zarar?n?n belirlenmesinde;
a) ??, mal veya hizmet kar??l??? olarak belirlenen tutardan fazla ödeme yap?lmas?,
b) Mal al?nmadan, i? veya hizmet yapt?r?lmadan ödeme yap?lmas?,
c) Transfer niteli?indeki giderlerde, fazla veya yersiz ödemede bulunulmas?,
d) ??, mal veya hizmetin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla al?nmas? veya yapt?r?lmas?,
e) ?dare gelirlerinin tarh, tahakkuk veya tahsil i?lemlerinin mevzuata uygun bir ?ekilde yap?lmamas?,
f) (5436 say?l? Kanunun 10 uncu maddesinin c/9 f?kras? ile ç?kar?lan bend)
g) Mevzuat?nda öngörülmedi?i halde ödeme yap?lmas?,
Esas al?n?r.
(5436 say?l? Kanunun 10 uncu maddesinin a/21 f?kras? ile de?i?en f?kra) Kontrol, denetim, inceleme, kesin hükme ba?lama veya yarg?lama sonucunda tespit edilen kamu zarar?, zarar?n olu?tu?u tarihten itibaren ilgili mevzuat?na göre hesaplanacak faiziyle birlikte ilgililerden tahsil edilir.
Al?nmam?? para, mal ve de?erleri al?nm??; sa?lanmam?? hizmetleri sa?lanm??; yap?lmam?? in?aat, onar?m ve üretimi yap?lm?? veya bitmi? gibi gösteren gerçek d??? belge düzenlemek suretiyle kamu kayna??nda bir art??a engel veya bir eksilmeye neden olanlar ile bu gibi kan?tlay?c? belgeleri bilerek düzenlemi?, imzalam?? veya onaylam?? bulunanlar hakk?nda Türk Ceza Kanunu veya di?er kanunlar?n bu fiillere ili?kin hükümleri uygulan?r. Ayr?ca, bu fiilleri i?leyenlere her türlü ayl?k, ödenek, zam, tazminat dahil yap?lan bir ayl?k net ödemelerin iki kat? tutar?na kadar para cezas? verilir.
Kamu zararlar?n?n tahsiline ili?kin usul ve esaslar, Maliye Bakanl???n?n teklifi üzerine Bakanlar Kurulu taraf?ndan ç?kar?lacak yönetmelikle belirlenir.” hükümleri bulunmaktad?r.
Yukar?daki maddenin birinci f?kras?nda kamu zarar? tan?m? yap?lm??, ikinci f?krada ise birinci f?krada tan?mlanan hususlar?n geçerli say?laca?? haller belirlenmi?tir. Bu itibarla 5018 say?l? Kanuna göre kamu zarar? say?lan halleri belirlemek için an?lan maddenin ikinci f?kras?na bakmak gerekecektir.
?kinci f?krada yer alan bentler birlikte de?erlendirildi?inde ise, 5018 say?l? Kanunun kamu zarar? kapsam?n?n; kamu kaynaklar? kullan?larak piyasadan mal ve hizmet sat?n al?nmas? s?ras?nda fazla ödeme yap?lmas?, idarenin gelirlerinin tahsili s?ras?nda mevzuata ayk?r? davran?lmas? ve mevzuatta öngörülmeyen bir ödeme yap?lmas? suretiyle yol aç?lan zararla s?n?rl? oldu?u anla??lmaktad?r. Nitekim ikinci f?kra ile belirlenen kapsam içinde, kamu mal?na zarar verilmesi, kamu görevlilerinin hukuka ayk?r? eylemleri nedeniyle ki?ilere verdikleri zarar?n kamu taraf?ndan ödenmek zorunda kal?nmas? ya da mevzuatta ödenmesi öngörülmekle birlikte mevzuat?n yorumunda hataya dü?ülmek veya ihmal ve kas?t yoluyla fazla ödeme yap?lmas? halleri say?lmam??t?r. ?kinci f?kra bir bütün olarak de?erlendirildi?inde “g” bendinde yer alan “mevzuat?nda öngörülmedi?i halde ödeme yap?lmas?” kural?n?n kapsam?n?n, yine mal ve hizmet al?mlar? nedeniyle yap?lan ödemeler sonucu olu?an kamu zarar? ?eklinde anla??lmas? gerekmektedir. Kald? ki, bak?lan uyu?mazl?k mevzuatta öngörülmeyen bir ödeme yap?lmas? nedeniyle olu?an kamu zarar? olmay?p, mevzuat?n öngördü?ü bir ödemenin yap?lmas? s?ras?nda hataya dü?ülmesine ili?kin oldu?undan, uyu?mazl???n an?lan Kanun kapsam?nda de?erlendirilmesi mümkün de?ildir.
Bu durumda; 71. maddenin birinci f?kras?ndaki, “… mevzuata ayk?r? karar, i?lem, eylem veya ihmal…” ibaresini ikinci f?kra ile belirlenen kapsam dahilinde gerçekle?tirilen karar, i?lem, eylem veya ihmal olarak anlamak gerekmektedir.
Kamu görevlilerine daha önce sehven kanuna ayk?r? olarak yap?lm?? fazla ödemelerin geri al?nmas?nda, 5018 say?l? Kanunun uygulanmas?n?n mümkün olmad??? sonucuna ula??ld???nda, bu tür uyu?mazl?klar?n çözümünde an?lan Kanun öncesi hukuki durumun de?i?medi?i ortaya ç?kmaktad?r.
Bu itibarla; kamu görevlilerine sehven yap?lan fazla ödemelerin geri al?m?nda, t?pk? 5018 say?l? Kanun öncesinde oldu?u gibi Dan??tay ?çtihatlar? Birle?tirme Kurulunun 22.12.1973 günlü, E:1968/8, K:1973/14 say?l? karar?n?n uygulanmas? gerekti?inde duraksama bulunmamaktad?r.
Di?er taraftan, uyu?mazl??a 5018 say?l? Kanunun uygulanaca?? yolundaki yorum; sonucu tümüyle idari nitelikli olan ve idari yarg? usul ve esaslar?na göre çözümlenmesi gereken bir uyu?mazl???n, adli yarg? yerinde çözümlenece?inin kabulü anlam?na gelmektedir. Dolay?s?yla bu anlama gelen bir yorumun Anayasan?n 155. maddesi ile kurulan “idari rejim” sistemi ile ba?da?mayaca?? da aç?kt?r.
Dan??tay ?çtihatlar? Birle?tirme Kurulunun 22.12.1973 günlü, E:1968/8, K:1973/14 say?l? karar?nda ise; idarenin, hatal? i?lemine dayanarak ödedi?i mebla??n istirdad?na, bir mahkeme karar?na lüzum olmadan karar verebilece?ine i?aret edilmi?tir.”
Görülmektedir ki bir ö?retim üyesine yap?lm?? olan yersiz ödeme bak?m?ndan idarenin geri alma i?lemini 5018 say?l? Kanun’a dayanarak tesis etmesi mümkün de?ildir. ?dare geri alma i?lemini Dan??tay ?çtihatlar? Birle?tirme Kurulu’nun 22.12.1973 günlü, E:1968/8, K:1973/14 say?l? karar?nda aç?kland??? ?ekilde gerçekle?tirmek durumundad?r. (Bkz. Resmi Gazete, t. 14.06.1974, s. 14915) An?lan karar? buraya aktarmaks?z?n (?BK metni ekte sunulmu?tur), bir “yersiz, fazla ve haks?z ödeme”nin ne ?ekilde tahsil edilece?inin an?lan içtihad? birle?tirme karar? uyar?nca ç?kar?lm?? olan Muhasebat Genel Müdürlü?ü’nün 16 s?ra no’lu “Ki?ilerden Alacaklar” ba?l?kl? Genel Tebli?i’nde detayl? olarak izah edildi?ine i?aret edilmekle yetinilecektir. Söz konusu Genel Tebli?’de aç?kland??? üzere “idarenin kendi ihmali ve bilgi azl??? gibi nedenlerden kaynaklanan idari i?lemlere dayan?larak yap?lan fazla ve yersiz ödemelerin … (Örne?in; bir memura, memurun bilgisi d???nda idarece fazla ve yersiz maa?, ücret, tazminat … ödenmesi gibi), ödemenin yap?ld??? tarihten ba?lamak üzere 60 günlük dava açma süresi içinde geri istenmesi mümkündür.” ?adenin yap?lmamas? durumunda (6183 say?l? Amme Alacaklar?n?n Tahsil Usulü Hakk?nda Kanun da uygulanamayaca??ndan) genel hükümlere, yani Borçlar Kanunu’nun sebepsiz zenginle?me hükümlerine göre kendisine yersiz ödeme yap?lm?? ki?iye dava aç?lmas? gerekir. Bu halde as?l alacak ile beraber talep edilebilecek olan faizin ba?lang?ç tarihi Genel Tebli?’de ?u ?ekilde ifade edilmi?tir: “Fazla ve yersiz ödemelerden do?an Devlet alacaklar?nda faiz ba?lang?ç tarihi, geri isteme iradesinin borçluya ula?t??? tarih olup, tahakkuk daireleri ve saymanl?klar?n borçlunun, borcunu ödemesi için en k?sa sürede ihtarda bulunulmas? konusunda gerekli titizli?i göstermeleri gerekmektedir.” Faiz oran?n?n ne ?ekilde belirlenece?i de söz konusu genel tebli?de aç?klanmaktad?r.
Örnek olayda idare yukar?da an?lan emsal yarg? kararlar?na uygun hareket etmemi?tir. Bir an için 5018 say?l? Kanun’a göre geri alma i?lemi tesis edilebilece?i dü?ünülse bile, kamu alaca??na ili?kin faiz talebinin kusuru ile kamu zarar?na yol açan ki?ilere yöneltilebilece?i unutulmamal?d?r. Di?er taraftan, idare geri alma i?lemini an?lan yarg? kararlar?na uygun ?ekilde tesis eder ise sebepsiz zenginle?en ki?iye (örnekte kendisine yersiz ek ders ücreti ödenmi? olan ö?retim üyesine) yöneltece?i alacak talebinde faiz, talebin söz konusu ki?iye ula?t??? tarihten yani tebli? tarihinden itibaren i?lemeye ba?lar. Ertu?rul Akçao?lu
Yaz?ld??? tarih: 29.12.2012 – Güncelli?ini yitirmi? olabilir.
Yazar?ndan izin almaks?z?n ba?ka yerlerde yay?nlanamaz.