Bu yaz? Türkiye Bili?im Derne?i Bili?im Dergisi‘nin 114. say?s?nda yay?nlanm??t?r. (Ekim 2009, Sayfa 22-23)
E?ref Küçük*
Ertu?rul Akçao?lu*
Muammer Ketizmen*
Abdurrahman Sayg?l?*
e-Zaman? geldi…
e-Devlet ?ekilleniyor…
E-DEVLET VE B?LG? TOPLUMU KANUN TASARISI TASLA?I1
“Nerede toplum varsa orada hukuk vard?r”, der, formülasyonu Grotius’a atfedilen eski Roma kökenli bir söz. Hukuku temel almayan, ili?kilerini düzenleme gereksinimi duymayan bir toplumun var olamayaca??n? ifade eder bu söz. Elbette hukuku in?a edecek olan da devlettir: Nerede toplum varsa orada devlet vard?r. ?nsanlar?n birarada ya?ayabilmek için zorunlu olarak hukuk kurallar?na ihtiyac? olmas?n?, bunun sonucunda da toplum halinde ya?amaktan ba?ka çaresi olmad???n? da, herkesin bildi?i gibi, Aristo “insan toplumsal bir varl?kt?r” sözleriyle betimlemi?tir. Eski Roma toplumunun da, kendisini barbar kavimlerden, hukuk kurallar?na göre yönetilmesiyle ay?rmas? da, hukukun toplum hayat?n?n vazgeçilmez bir ö?esi oldu?una dikkat çeken antik ve fakat çok önemli bir detay olarak günümüz bili?im ça??n?n e-toplumuna ???k tutmaktad?r. e-Toplumun da e-hukuku ve e-devleti olacakt?r. Bunun da art?k e-zaman? gelmi? bulunuyor.
Ba?bakanl???m?z, bili?im toplumuna dönü?ümümüzü sa?lamaya yönelik olarak, 7 A?ustos 2009 tarihinde “e-Devlet ve Bilgi Toplumu Kanun Tasar?s? Tasla??”n?n 1.7 sürümünü internet sitesinde yay?mlad?. Bu yaz?n?n amac?, i?te bu kanun tasar?s? tasla??n?n içeri?ini okuyucular?m?zla payla?makt?r.
“e-Devlet ve Bilgi Toplumu Kanun Tasar?s? Tasla??” (Taslak), 7 bölüm ve 37 maddeden ibaret olup üç y?l önce 2006’da Resmi Gazete’de yay?mlanarak yürürlü?e giren, vatanda?lar, kamu kesimi ve i? dünyas? ile sivil toplum kurulu?lar? için 2006-2010 y?llar? aras?ndaki dönemde temel referans belgesi olan Bilgi Toplumu Stratejisi ve eki Eylem Plan?’n?n bir parças? olarak haz?rlanm??t?r.
Taslak, birinci bölümde; kanunun amac?n?n bilgi toplumuna dönü?üm (e-dönü?üm) süreci ve e-devlet hizmetlerinin yürütülmesine ili?kin usul ve esaslar? belirlemek, e-dönü?üm sürecini planlamak ve koordine etmek üzere kurulacak Bilgi Toplumu Ajans?n?n te?kilat yap?s?n?, görevlerini ve yetkilerini düzenlemek oldu?unu belirterek, kimlerin faaliyetlerinin kanun kapsam?na al?nd???n? saym??, bu kapsamdaki kamu kurum ve kurulu?lar?n?n bilgi toplumu ve e-devlet hizmetlerine ili?kin faaliyetlerinde esas alacaklar? temel ilkeleri düzenlemi?tir. Bu ilkelerde as?l olarak vatanda? odakl?l?k ve etkili hizmet sunumu kavramlar?n?n öne ç?kt??? görülmektedir. Böylece kanunun, ça?da? e?ilimlerin kamuya uyarlanmas?yla bili?im teknolojilerinin kamu hizmetlerinin görülmesinde etkin kullan?m?n? sa?layarak yeni bir devlet anlay??? (e-devlet) ve yeni bir toplumun (e-toplum) gereklerini sa?lama amac?nda oldu?unu söyleyebiliriz.
Taslak, ikinci bölümde; Bilgi Toplumu Ajans? ile çe?itli bilgi toplumu kurullar?n?n kurulu?unu, görevlerini, ajans ba?kan?n?n atanmas? ve e-dönü?üm yöneticilerinin belirlenmesiyle e-dönü?üm panellerinin olu?turulmas?n? düzenlemektedir. Kanun, e-devlet hizmetlerinin görülmesinde ve e-dönü?üm sürecinde, politika ve strateji belirlemede, projeleri yönlendirmede planlay?c? ve koordinatör olarak ve ayr?ca rehberlik ve destek hizmetleri sunmada Bilgi Toplumu Ajans?n? görevli k?lm??t?r. Böylece ajans?n, bili?im sektörünün geli?imi, e-dönü?ümün gerçekle?mesi, i? dünyas? hizmetleri ve e-ticaret gibi konularda, kamu kurum ve kurulu?lar?, üniversiteler, belediyeler, meslek kurulu?lar?, sivil toplum kurulu?lar? ve özel sektör ile i?birli?i ve uyumu sa?layaca?? öngörülmü?tür.
Bu bölümde bilgi toplumu yönlendirme, dan??ma ve koordinasyon kurullar?n?n olu?umu ve görevleri saptand?ktan ba?ka, say?l? kamu kurum ve kurulu?lar?nda bir e-dönü?üm yöneticisi atanmas?, ba?l?ca görevlerinin e-devlet ve bilgi toplumuna ili?kin çal??malar? yürütmek, kurullar veya ajansça belirlenecek strateji, proje, standart, rehber vb. düzenlemelerin kurumunda uygulanmas?n? ve özellikle kurum bilgi güvenli?ine ve ki?isel verilerin korunmas?na yönelik tedbirler al?nmas?n? sa?lamak oldu?u belirtildikten sonra, e-dönü?üm yöneticisi belirlenen her kurum ve kurulu?ta e-devlet ve e-dönü?üm faaliyetlerini koordine etmek ve izlemek üzere e-dönü?üm panelinin kurulu?u ile görev ve sorumluluklar? tespit edilmi?tir.
Taslak, üçüncü bölümde; Bilgi Toplumu Ajans?n?n çe?itli hizmet birimlerinin görev ve yetkilerini belirlemi?tir. Buna göre ajans, politika geli?tirme dairesi, bilgi güvenli?i dairesi, ortak e-devlet hizmetleri dairesi, proje yönetimi dairesi, ölçme ve de?erlendirme dairesi, sistem geli?tirme ve teknik destek dairesi, e?itim, tan?t?m, ve uluslararas? ili?kiler dairesi, hukuk i?leri dairesi, insan kaynaklar? ve idari hizmetler dairesinden olmak üzere dokuz hizmet biriminden olu?maktad?r.
Taslak, dördüncü bölümde; e-devlet hizmetlerine ili?kin genel hükümler ba?l??? alt?nda, bili?im proje tekliflerinin haz?rlanmas? ve teklif edilmeleri, proje tekliflerinin incelenmesi, onaylanmas? ve kaynak tahsisi, proje uygulama, izleme ve de?erlendirmesi, performans de?erlendirme ve denetim, e-devlet hizmet taahhüdü, kurumlararas? veri payla??m? ve birlikte çal??abilirlir, kamuda e-belge de?i?imi, ortak e-devlet hizmetleri, veri sahipli?i, kimlik do?rulama ve yetkilendirme, e-devlet kap?s?, e-ödeme usul ve esaslar?, toplu lisans ve sat?n alma yöntemi, e-ar?iv, s?r saklama yükümlülü?ü, hizmet sunumunda ki?isel verilerin kullan?m?, haklar?n telafisi konular? ayr?nt?l? bir ?ekilde düzenlemi?tir.
Bu bölümde, bili?im proje tekliflerinin her a?amas?nda, ajans?n, e-devlet hizmetlerinin içeri?ini e-dönü?üm politikalar?na uygunlu?u bak?m?ndan incelemesi, onay vermesi ve buna göre kaynak tahsis etmesi ön plana ç?kmaktad?r. Burada öngörülen temel amaçlar, e-dönü?üm politikalar?n?n uygulanmas?n? ve projelerin kurumsal hedefleri desteklemesini sa?lamak için proje gerekçelerinin kurumsal ve ulusal politikalara dayand?r?lmas?; proje teklifine konu e-devlet hizmetlerinin maliyetinin azalt?lmas?, hizmeti sunan ile alan aras?ndaki arac?lar?n ortadan kald?r?lmas?, i? süreçlerinin h?zland?r?lmas? ve böylece hizmetlerin kullan?c? ihtiyaçlar?na daha uygun hale getirilmesidir. Ayr?ca bili?im projelerinin ajans taraf?ndan onaylanan plana göre, süresinde ve bütçesi dahilinde yürütülmesinin sa?lanmas? amaçlanmaktad?r. Bunun için de ajans?n çe?itli ?ekillerde, e-devlet ve bilgi toplumu performanslar?n? ölçmesi öngörülmü?tür.
Bu bölümde en önemli konuyu hiç ku?kusuz, kamu kurum ve kurulu?lar?n?n kendi hizmetlerinin dönü?ümü konusunda sahiplili?inin artt?r?lmas? ve ?effafl???n sa?lanmas? amac?yla haz?rlanacak e-devlet hizmet taahhüdüne ili?kin konular? düzenleyen on be?inci madde olu?turmaktad?r. Bu maddeyle düzenlenen e-devlet hizmet taahhüdü, bütün kamu kurum ve kurulu?lar?n?n, belirleyecekleri öncelikli e-devlet hizmetlerini, yine kendi belirleyecekleri bir takvim çerçevesinde elektronik ortama ta??ma iradesini ve taahhüdünü ifade etmektedir. Söz konusu e-devlet hizmet taahhüdü, bu kanunun temel amac? olan e-devlet hizmetlerinin geli?tirilmesine ili?kin önemli bir araç olarak dikkat çekmektedir. Böylece internette ilan edilecek ve kamuoyunun de?erlendirmesi ve takibine tabi olacak taahhütler, ?effafl?k ve kamunun hesap verebilirli?i noktas?nda e-dönü?üm sürecine büyük katk? sa?layacakt?r.
Yine bu bölümde, kamuda elektronik ortamda hukuken geçerli ve güvenli bir belge (e-belge) de?i?im altyap?s?n?n olu?turulmas? öngörülmü?tür. Böylece, kamu kurumlar?yla gerçek ve tüzel ki?iler aras?nda elektronik ortamda belge, bildirim, ihtar, ihbar vb. hukuki sonuçlar do?uran beyan ve yaz??malar ortak e-devlet hizmeti olarak, kay?tl? e-posta sistemi arac?l???yla yap?labilecektir.
Ki?isel veriler ve kanunlardaki istisnalar haricindeki verilerin kamu kurumlar? aras?nda, kanunlarla verilen görevlerin yerine getirilmesini sa?lamak üzere payla??lmas? esas? getirilmekte, ki?isel verilerin payla??labilmesi için bunun kanunla düzenlenmesi ve ki?inin r?zas?n?n olmas? hükümleri getirilmektedir. Ayr?ca söz konusu verilerin veri sahiplerince korunmas? ve veri sahipli?i bilincinin artt?r?lmas?, birden fazla kayd?n tutulmas?n?n engellenmesi, bundan do?abilecek olumsuz sonuçlar?n a??lmas?, verilerin sadece veri sahipleri kay?tlar?nda tutulmas? amaçlanm??t?r.
e-Devlet hizmetlerinin görülmesinde, ki?isel verilerin i?lenmesi söz konusu oldu?unda kimlik do?rulama araçlar?n?n kullan?m? öngörülmü?tür. Böylece e-devlet hizmetlerindeki projelerde en s?k raslanan yetkilendirme ve kimlik do?rulama problemleri a??lmak istenmi?tir.
Taslak, be?inci bölümde; Bilgi Toplumu Ajans? ile ilgili insan kaynaklar? yönetimi, ajans bütçesi ve döner sermaye i?letmesini düzenleme konusu yapm??t?r.
Taslak, alt?nc? bölümde; ajans?n hizmet al?m?, ajans?n bu kanunun uygulanmas?na ili?kin usul ve esaslar?n? gösteren yönetmelikleri haz?rlamas? ile kanunun uygulanmas? çerçevesinde uygulanmayacak ve sakl? hükümler ile ajans gelirlerinin her türlü vergi, resim, fon ve harçtan muafiyeti, yedinci ve son bölümde ise; çe?itli kanunlarda de?i?iklik öngören kanun de?i?iklikleri, geçiçi ve son hükümler düzenlemi?tir.
Taslak bütünüyle ele al?nd???nda, onu kaleme alanlar?n, bilgi ve ileti?im teknolojileri alan?nda yap?lan yat?r?mlar için harcanan kaynaklar?n daha verimli ?ekilde kullan?lmas?n? sa?lamay?, kurumlar? elektronik hizmet taahhüdü ile yükümlü k?larak onlar? hizmetlerini elektronik ortamdan sunumuna ve bütün hizmetlerin elektronik ortama “göçünü” zorlamay? ve mümkün olabildi?ince e-devlet hizmetlerini entegre hale getirmeyi amaçlad?klar?; bu amaçlara ula?mak için tek elden planlama ve koordinasyonu sa?layacak bir merkez öngördükleri anla??lmaktad?r. Kanun tasar?s? tasla??n?n gerekçesinde bu merkezi yap?n?n ülkemizin bili?im alan?nda d??a olan ba??ml?l???n? azaltaca?? ve istihdam konusunda yeni kapasite olu?turmak suretiyle bili?im sektörünün ve beyin gücü potansiyelimizin önünün aç?lmas?n? temin edece?i ifade edilmektedir.
Ünlü siyaset bilimci Manuel Castelles’e göre, ya?ad???m?z ça? bir enformasyon (bilgi) ça??d?r. Bu ça?da, bilgi an?nda gerçekle?ir ve ak?? halindedir. Söz konusu ak??, hem üretimi hem de tüketimi biçimlendirmektedir. Bilgi an?nda ula??lacak bir hal almakla beraber, bizi sersemletecek ve kirletecektir. Toplum art?k geleneksel yap?s?ndan kopmu? ve bir a? toplumuna dönü?mü?tür. A? toplumunda ili?kiler sabit zaman ve mekanda yer almaz; zaman ve mekan belirsizle?mi?tir. Bu a? toplumu Kalifoniya’daki Silikon Vadisinde ortaya ç?km??t?. ?imdi ise, Türkiye’de yay?lmak istemekte. Bilgi toplumunu kurmay? amaçlayan bu kanun tasar?s?, a? toplumunu hukukile?tirmek üzere. Çünkü a?lar?n? örmek için hukukun ipliklerine ihtiyac? var.
Tasar?yla ilgili ku?kusuz söylenecek çok söz vard?r. Yaz?m?z?n amac? tasar?n?n içeri?i hakk?nda bilgi vermek, onu takdim etmek oldu?undan, onun olumlu ya da olumsuz yanlar?ndan bahsetmekten özellikle kaç?nd?k. Elbette bu kanun tasar?s?yla ilgili ele?tirel bir bak??, onun kanunla?mas?ndan önce yap?lmal?d?r. Bu görevi Türkiye Bili?im Derne?i üstlenmi?, tasar?yla ilgili görü?, ele?tiri ve önerileri derleyebilmek için sitesinde görü?ler sayfas?2 açm??, ayr?ca genel merkez, taslak hakk?nda görü? bildirilmesinde kullan?lacak olan bir form3 ile ülkemizin e-dönü?üm sürecini sa?l?kl?, verimli, do?ru, dinamik ve ayn? zamanda denetlenebilir olarak geçirmesi için kanun tasar?s? tasla??n?n, tüm taraflar?n görü? birli?i içinde ve olas? kayg?lar? giderici biçimde düzenlenmesiyle toplumun beklentilerini kar??layacak bir yap?n?n olu?turulmas?n?n sa?lanmas? yönündeki TBD görü?ünü4 kamuoyuna duyurmu?tur.
* Dr., Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, esrefkucuk@yahoo.com
* Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, ertugrul@akcaoglu.com
* Dr., Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi, muammerketizmen@gmail.com
* Dr., Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, kamusal@hotmail.com
1 Yasa tasar?s? taslak ve gerekçesine a?a??daki adreslerden ula??labilir:
http://www.basbakanlik.gov.tr/docs/e-devlet/taslak.doc
http://www.basbakanlik.gov.tr/docs/e-devlet/gerekce.doc
2 http://www.tbd.org.tr/anket/gelismis_anket.php?anketkod=20
3 http://www.tbd.org.tr/resimler/ekler/c27cea8526af8cf_ek.pdf
4 http://www.tbd.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=908&tipi=2&sube=